Logo
Logo

Tι Προκαλεί ο HPV

Overview

Share

Tι προκαλεί

Στελέχη του ιού HPV μπορούν να προσβάλουν εξωτερικές και εσωτερικές επιφάνειες του οργανισμού (επιθήλια βλεννογόνων και δέρματος), όπως για παράδειγμα την πρωκτογεννητική περιοχή και τον στοματοφάρυγγα, μεταδιδόμενα κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής. Η μόλυνση από τον ιό HPV, στις περισσότερες περιπτώσεις, μπορεί να μην προκαλέσει καμία αλλοίωση ή βλάβη. Υπολογίζεται ότι 9 στις 10 περιπτώσεις, ο ιός HPV εξουδετερώνεται από τον οργανισμό εντός το πολύ 2 ετών, χωρίς να προκαλέσει βλάβες. Όμως, στις υπόλοιπες περιπτώσεις, η επίμονη λοίμωξη από στελέχη του HPV μπορεί να οδηγήσει σε διάφορους τύπους καρκίνου, με πιο συχνό το καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ή σε γεννητικά κονδυλώματα. Το τί θα προκαλέσει και πώς θα εξελιχθεί εξαρτάται από τον τύπο του ιού HPV, καθώς και από την ικανότητα αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος του ατόμου που έχει μολυνθεί1,2,16.

Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί τον συχνότερο καρκίνο που προκαλεί ο ιός HPV. Είναι ένας αργά εξελισσόμενος καρκίνος, καθώς για να εκδηλωθεί, θα πρέπει η HPV λοίμωξη να επιμείνει για αρκετά χρόνια1,2. Ο ετήσιος αριθμός νέων περιστατικών που υπολογίστηκαν από τον ΠΟΥ σε παγκόσμια κλίμακα το 2012 (GLOBOCAN, 2012) ήταν 604.127, ενώ με βάση τις ίδιες πηγές, η ετήσια επίπτωση στη χώρα μας ήταν 697 νέα περιστατικά / έτος26-28. Τα στοιχεία του ΠΟΥ (GLOBOCAN, 2012) για την Ελλάδα και την Ευρώπη έδειξαν ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελούσε τον 3o πιο συχνό καρκίνο σε γυναίκες ηλικίας 15-44 ετών 3,30 .

Υπάρχουν συγκεκριμένα στελέχη του ιού HPV που χαρακτηρίζονται ως «υψηλού κινδύνου» και θεωρούνται υπεύθυνα για την εκδήλωση προκαρκινικών και καρκινικών αλλοιώσεων. Είναι σημαντικό να προλάβουμε έγκαιρα ή να αποκλείσουμε με προληπτική εξέταση τον καρκίνο που μπορεί να προκαλέσει ο ιός HPV. Το τεστ ΠΑΠ που αναπτύχθηκε από τον Δρ. Γεώργιο Παπανικολάου, είναι η πλέον συνηθισμένη εξέταση με την οποία η γυναίκα μπορεί να ελέγξει αν υπάρχει κάποια βλάβη ή προκαρκινική αλλοίωση στον τράχηλο της μήτρας. Παρά τους όποιους περιορισμούς υπάρχουν στην ακρίβεια των αποτελεσμάτων, κυρίως λόγω του ανθρώπινου παράγοντα, θεωρείται από τις πλέον αξιόπιστες μεθόδους ελέγχου και πρέπει να επαναλαμβάνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα σύμφωνα με τις οδηγίες των ειδικών (βλ. επίσης ενότητα «Πρόληψη -Μύθοι και Αλήθειες»). Εάν τα αποτελέσματα του τεστ παρουσιάζουν κυτταρικές αλλαγές, αυτές συνήθως οφείλονται στον HPV. Προσδιορισμός των τύπων HPV που βρίσκονται στο τράχηλο της μήτρας μπορεί να γίνει μέσω ανίχνευσης γενετικού υλικού (HPV DNA Test) 1,2,7,8,22,23.

Ανάλογα με το βαθμό της αλλοίωσης μπορεί να ακολουθήσει κολποσκόπηση και βιοψία, ώστε να αποφασιστεί από τον ιατρό αν απαιτείται θεραπεία ή όχι24,25. Για τις προκαρκινικές αλλοιώσεις υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές μέθοδοι, όπως κρυοθεραπεία, εξάχνωση με ακτίνες laser, ηλεκτροδιαθερμική αγκύλη και κωνοειδής εκτομή, οι πιθανές επιπλοκές των οποίων λαμβάνονται αντίστοιχα υπόψη κατά την επιλογή θεραπείας 24,25.

Κονδυλώματα

Ορισμένα στελέχη του ιού HPV προκαλούν τα γνωστά κονδυλώματα, τα οποία είναι καλοήθεις αλλοιώσεις και αποτελούν ένα από τα συχνότερα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα12,20. Οι πιο συχνές θέσεις εντόπισης των κονδυλωμάτων στη γυναίκα είναι η είσοδος του κόλπου, τα μικρά και μεγάλα χείλη του αιδοίου, το περίνεο και η περιοχή γύρω από το πρωκτό. Στον άνδρα συχνότερες θέσεις εντόπισης είναι το σώμα του πέους, το όσχεο, η ακροποσθία και η περιπρωκτική περιοχή21. Τα γεννητικά κονδυλώματα αντιμετωπίζονται είτε με συντηρητική θεραπεία (τοπική εφαρμογή φαρμάκων) ή με επεμβατικές μεθόδους (ηλεκτροκαυτηριασμό ή laser εξάχνωση). Ο σχεδιασμός της θεραπείας καθορίζεται από την έκταση της νόσου, καθώς και από τα σημεία εντόπισής της. Τα γεννητικά κονδυλώματα υποτροπιάζουν πολύ συχνά, παρά τη θεραπεία τους25.

Άλλες περιπτώσεις καρκίνων

Οι λοιμώξεις από τον ιό HPV έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να προκαλέσουν καρκινογένεση και σε άλλες ανατομικές περιοχές, εκτός από τον τράχηλο της μήτρας, όπως:

  • Αιδοίο & Κόλπος1,2,8,23:
    Εκτός από τον καρκίνο του τραχήλου τη μήτρας, ο HPV μπορεί να προκαλέσει και άλλους γυναικολογικούς καρκίνους στο αιδοίο και στον κόλπο 41. Από τον συνολικό αριθμό καρκίνων αιδοίου και κόλπου ο HPV συσχετίζεται με το 40% και το 70% των περιστατικών αντίστοιχα 41. Σύμφωνα με το European Cancer Information Centre η εκτιμώμενη επίπτωση, HPV σχετιζόμενων και μη καρκίνων αιδοίου και κόλπου στην Ευρώπη το έτος 2018 υπολογίζεται στα 19.191 νέα περιστατικά (αιδοίο:16.395 / κόλπος: 2.796) 43. Οι τύποι HPV 16 και 18 είναι οι πιο συχνοί και αντιστοιχούν στο 77% των HPV σχετιζόμενων καρκίνων του αιδοίου και 62% των HPV σχετιζόμενων καρκίνων του κόλπου. Οι 5 επιπλέον υψηλού κινδύνου τύποι, που καλύπτονται από το πιο πρόσφατο 9δύναμο εμβόλιο (31,33,45,52 & 58), ενοχοποιούνται με 14% των HPV σχετιζόμενων περιστατικών στο αιδοίο και με το 20% των καρκίνων του κόλπου 45,46.
  • Πρωκτός1,2,8,31:
    Η συντριπτική πλειοψηφία των καρκίνων του πρωκτού (περίπου 88%), οφείλεται στον HPV32,33. Στους τύπους 16 & 18 αποδίδεται κατά προσέγγιση το 84% των HPV σχετιζόμενων περιστατικών και στους τύπους που καλύπτονται από το πιο πρόσφατο 9δύναμο εμβόλιο το 90-95%32,33. Ο ετήσιος αριθμός νέων περιστατικών καρκίνου του πρωκτού στην Ευρώπη, που οφείλονται στα στελέχη του 9δύναμου εμβολίου, υπολογίζεται στα 6.137 άτομα και αφόρα τόσο τις γυναίκες (3.834 νέα περιστατικά) όσο και τους άνδρες (2.303 νέα περιστατικά)33. Υψηλού κίνδυνου ομάδες είναι οι MSM (Men Sex with Men) και HIV θετικά άτομα31,32,34.
  • Κεφαλή & Τράχηλος (λαιμός)1,2,8,31:
    Οι καρκίνοι κεφαλής/τραχήλου αποτελούν την 6η πιο συχνή ομάδα καρκίνων παγκοσμίως 35. Στην Ευρώπη ο αριθμός νέων περιστατικών για το έτος 2014 υπολογίστηκε στα 140.00044. Ιογενείς λοιμώξεις (π.χ. HPV,
    Epstein bar κ.α) , κάπνισμα, αλκοόλ, υπεριώδης ακτινοβολία, ουσίες και περιβαλλοντικοί παράγοντες (π.χ. φορμαλδεΰδη, σκόνη από ξύλο, νίκελ, ασβέστης και άλλα χημικά) αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου36. Ο HPV εκτιμάται ότι ευθύνεται για το 25% των καρκίνων στη κεφαλή και στο τράχηλο, προσβάλλοντας κυρίως τη περιοχή των αμυγδαλών και του στοματοφάρυγγα37. Οι HPV σχετιζόμενοι καρκίνοι κεφαλής – τραχήλου αναγνωρίζονται, εδώ και περίπου δέκα χρόνια, ως ξεχωριστή παθοφυσιολογική οντότητα με μοριακές και επιδημιολογικές διαφορές, καθώς επίσης και με καλύτερη πρόγνωση από τους HPV αρνητικούς καρκίνους38. Η επιδημιολογία τους παρουσιάζει διαρκή αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου39,40. Η νόσος αφορά και τα δύο φύλα με τους άνδρες να παρουσιάζουν κατά προσέγγιση 4 φορές μεγαλύτερη επίπτωση39,40.
  • Πέος1,2,8,31:
    Ο καρκίνος του πέους είναι μία σχετικά σπάνια νόσος στις ανεπτυγμένες χώρες και συναντάται συχνότερα στις αναπτυσσόμενες42. Η επίπτωση για το 2020 στην Ευρώπη εκτιμάται κατά προσέγγιση στα 6.762 νέα περιστατικά (GLOBOCAN 2020)50. Στον HPV
    αποδίδεται το 45% περίπου των περιστατικών, με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία, με τους τύπους 16 & 18 να είναι κυρίως υπεύθυνοι41. Ο τύπος 16 συνδέεται με το 60% των HPV σχετιζόμενων περιστατικών και ο τύπος 18 με το 13%41.

Εγκεκριμένες προληπτικές εξετάσεις για τους ανωτέρω τύπους καρκίνου είτε δεν υπάρχουν είτε δεν υπάρχει οδηγία για συστηματική εφαρμογή τους (Πρωκτός)22.
Η πρωτογενής πρόληψη μέσω του εμβολιασμού έχει δειχθεί για τους καρκίνους κόλπου, αιδοίου και πρωκτού, με βάση τις ισχύουσες ενδείξεις των εμβολίων47,49.

Σχετικά με τις υπόλοιπες ανατομικές περιοχές (π.χ. πνεύμονας, ουροδόχος κύστη, προστάτης κ.α.), που αναφέρονται στη μονογραφία του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, επιπλέον στοιχεία απαιτούνται για να επιβεβαιωθεί ο μηχανισμός ανάπτυξης τους και ο πιθανός ρόλος του HPV (IARC, 2007)31.

Εικόνα 1. Συνολικό φορτίο σχετιζόμενων με τον HPV νόσων και στα δύο φύλα στην Ευρώπη8

Πηγές:

    1. Centers of Disease Control and Prevention. Human Papillomavirus (HPV). https://www.sfcdcp.org/wp-content/uploads/2017/11/HPV-Vaccine-Information-for-Clinicians-CDC-2016.pdf  Last accessed on 03/2022
    2. Centers of Disease Control and Prevention. Human Papillomavirus (HPV).Genital HPV Infection – Fact Sheet. https://www.cdc.gov/std/hpv/HPV-FS-July-2017.pdf  Last accessed on 03/2022
    3. Internations Agency on Research in Cancer. GLOBOCAN 2020. Estimated Number of New cases in 2020 Greece https://gco.iarc.fr/today/online-analysis-pie?v=2020&mode=cancer&mode_population=continents&population=900&populations=300&key=total&sex=2&cancer=39&type=0&statistic=5&prevalence=0&population_group=0&ages_group%5B%5D=3&ages_group%5B%5D=8&nb_items=7&group_cancer=1&include_nmsc=1&include_nmsc_other=1&half_pie=0&donut=0#collapse-by_country , Last accessed on 03/2022
    4. Global Cancer Statistics 2020: GLOBOCAN Estimates of Incidence and Mortality Worldwide for 36 Cancers in 185 Countries https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.3322/caac.21660 , Last accessed on 03/2022
    5. Franasiak JM, Scott RT. Demographics of Cancer in the Reproductive Age Female., Cancer and Fertility pp 11-19, First online 05 May 2016
    6. ΕΟΔΥ. Επιδημιολογία και πρόληψη HPV λοιμώξεων. https://eody.gov.gr/Portals/0/Newsletter/2014/%CE%95%CE%9D%CE%97%CE%9C%CE%95%CE%A1%CE%A9%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%9F_%CE%94%CE%95%CE%9B%CE%A4%CE%99%CE%9F_%CE%9A%CE%95%CE%95%CE%9B%CE%A0%CE%9D%CE%9F_%CE%91%CE%A5%CE%93%CE%9F%CE%A5%CE%A3%CE%A4%CE%9F%CE%A3_2014.pdf, Last accessed on 03/2022
    7. https://www.cdc.gov/cancer/cervical/basic_info/test-results.htm Last accessed on 03/2022
    8. Hellenic HPV Society https://www.hpvsociety.gr/ekpaideusi/enimerotika-filladia , Last accessed on 03/2022
    9. Centers of Disease Control and Prevention. What is HPV? https://www.cdc.gov/hpv/parents/whatishpv.html Last accessed on 03/2022
    10. Mayo Clinic. Genital Warts symptoms and causes http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/genital-warts/symptomscauses/dxc-20265518, Last accessed on 03/2022
    11. Mayo Clinic. Genital Warts. Diagnosis http://www.mayoclinic.org/diseasesconditions/genital-warts/diagnosis-treatment/diagnosis/dxc-20265528, Last accessed on 03/2022
    12. Trottier H, Franco EL. The epidemiology of genital human papillomavirus infection. Vaccine. 2006;24 Suppl 1:S1-15
    13. Report to Congress, January 2004 https://www.cdc.gov/std/hpv/2004hpv-report.pdf, Last accessed on 03/2022
    14. Human papillomavirus (HPV) and cervical cancer, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs380/en/, Last accessed on 03/2022
    15. Mayo Clinic. Genital Warts. Treatment. http://www.mayoclinic.org/diseasesconditions/genital-warts/diagnosis-treatment/treatment/txc-20265529, Last accessed on 03/2022
    16. Pinkbook for HPV _ https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/hpv.html, Last accessed on 03/2022
    17. Leval A et al. Quadrivalent Human Papillomavirus Vaccine Effectiveness: A Swedish National Cohort Study _ J Natl Cancer Inst. 2013;105:469–474
    18. Herweijer E et al. Association of Varying Number of Doses of Quadrivalent Human Papillomavirus Vaccine With Incidence of Condyloma 2014;311(6):597–603.
    19. Chow E, et al. Ongoing decline in genital warts among young heterosexuals 7 years after the Australian human papillomavirus (HPV) vaccination programme _ Sex Transm Infect 29/6/18
    20. Genital warts – Overview – Mayo Clinic _ http://www.mayoclinic.org/diseasesconditions/genital-warts/home/ovc-20265468, Last accessed on 03/2022
    21. CDC _ Anogenital Warts _ https://www.cdc.gov/std/tg2015/warts.htm, Last accessed on 03/2022
    22. CDC _ HPV _ Screening _ https://www.cdc.gov/hpv/parents/screening.html Last accessed on 03/2022
    23. American Cancer Society _ The Pap (Papanicolaou) Test _ https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/prevention-and-early-detection/paptest.html _ Last accessed on 03/2022
    24. HPV Society _ Παρακολούθηση και αντιμετώπιση ενός παθολογικού τεστ Παπανικολάου http://www.hpvsociety.gr/index.php/test/199-faqhpv _ Last accessed on 03/2022
    25. Therapy of Human Papillomavirus-Related Disease Peter L. Sterna,*, Sjoerd H. van der Burgb https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23199967/ , Last accessed on 03/2022
    26. GLOBOCAN 2020 _Greece_ Fact Sheets by Population https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/populations/300-greece-fact-sheets.pdf , Last accessed on 03/2022
    27. GLOBOCAN 2020_World_Fact Sheets by Population https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/populations/900-world-fact-sheets.pdf ,Last accessed on 03/2022
    28. Global Cancer Statistics 2020_GLOBOCAN Estimates of Incidence and Mortality Worldwide for 36 cancers in 185 countries https://acsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.3322/caac.21660
    29. Kari P Braaten et al. _ Human Papillomavirus (HPV), HPV-Related Disease, and the HPV Vaccine _ Rev Obstet Gynecol. 2008 Winter; 1(1): 2–10.
    30. Internations Agency on Research in Cancer. GLOBOCAN 2020. Estimated Number of New cases in 2020 Europe https://gco.iarc.fr/today/online-analysis-pie?v=2020&mode=cancer&mode_population=continents&population=900&populations=908&key=total&sex=2&cancer=39&type=0&statistic=5&prevalence=0&population_group=0&ages_group%5B%5D=3&ages_group%5B%5D=8&nb_items=7&group_cancer=1&include_nmsc=1&include_nmsc_other=1&half_pie=0&donut=0#collapse-by_country , Last accessed on 03/2022
    31. International Agency for Research on Cancer (ed): IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, in Human Papillomaviruses.Lyon,
      France, World Health Organization, 2007, p 670
    32. Alemany L, Saunier M, Alvarado-Cabrero I, Quiros B, Salmeron J, Shin HR, et al. Human papillomavirus DNA prevalence and type distribution in anal carcinomas worldwide. Int J Cancer 2015;136(1):98-107.
    33. Hartwig S et al., Estimation of the overall burden of cancers, precancerous lesions, and genital warts attributable to 9-valent HPV vaccine types in women and men in Europe. BioMed Central Cancer 2017;12:19.
    34. van der Zee RP, Richel O, De Vries HJ, Prins JM. The increasing incidence of anal cancer: can it be explained by trends in risk groups? Neth J Med 2013;71(8):401-11
    35. WHO_ LOCALLY ADVANCED SQUAMOUS CARCINOMA OF THE HEAD AND NECK _ 2014 Review of Cancer Medicines on the WHO List of Essential Medicines
    36. CDC _ Head and Neck Cancers _ https://www.cdc.gov/cancer/headneck/, Last accessed on 03/2022
    37. Tara Spence et al. _ HPV Associated Head and Neck Cancer _ Cancers (Basel). 2016 Aug; 8(8): 75
    38. Gillespie MB et al. _ Human papillomavirus and oropharyngeal cancer: what you need to know in 2009. _ Curr Treat Options Oncol. 2009 Dec;10(5-6):296-307
    39. Gillison ML et al._ Epidemiology of Human Papillomavirus–Positive Head and Neck Squamous Cell Carcinoma _ J Clin Oncol 2015;33:3235-3242.
    40. Beatriz Serrano et al. _ Epidemiology and burden OF HPV related disease _ Best Pract Res Clin Obstetr Gynaecol 2018;47:14-26.
    41. Yanyun Li _ Human Papillomavirus-Related Cancers _ Adv Exp Med Biol – Infect Agents Assoc. Cancers Epidemiology and Molecular Biology2017;1018:23-34.
    42. Stratton KL, Culkin DJ _ A Contemporary Review of HPV and Penile Cancer. _ Oncology (Williston Park).2016;30:245-249.
    43. European Cancer Information System (ECSIS) _ Vulvar, Vaginal , Anal & Penile Cancer Incidence 2018 _ https://ecis.jrc.ec.europa.eu/explorer.php?$1-AEE$2-All$4-
      1,2$3-All$6-0,14$5-2008,2008$7-7$0-0$CEstByCancer$X0_8-3$CEstRelativeCanc$X1_8-3$X1_9-AEE_ Last accessed on 03/2022
    44. Economopoulou & Psyrri _ Essentials for Clinicians Head and Neck Cancers Chapter 1 _ European Society of Medical Oncology (ESMO 2017) _
      http://oncologypro.esmo.org/content/download/113133/1971849/file/2017-ESMOEssentials-for-Clinicians-Head-Neck-Cancers-Chapter-1.pdf Last accessed on 03/2022
    45. de Sanjosé et al. _ Worldwide human papillomavirus genotype attribution in over 2000 cases of intraepithelial and invasive lesions of the vulva. _ Eur J Cancer. 2013;49:3450-3461.
    46. Alemany et al. _ Large contribution of human papillomavirus in vaginal neoplastic lesions, a worldwide study in 597 samples. _ Eur J Cancer. 2014;50:2846-2854.
    47. Φύλλο Οδήγιών Χρήσης εννιαδύναμου εμβολίου για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων. ΜΑΡ. 2021 https://www.ema.europa.eu/en/medicines/human/EPAR/gardasil-9#product-information-section
    48. Φύλλο Οδήγιών Χρήσης τετραδύναμου εμβολίου για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων. ΔΕΚ. 2020 https://www.ema.europa.eu/en/medicines/human/EPAR/gardasil#product-information-section
    49. Φύλλο Οδηγιών Χρήσης διδύναμου εμβολίου για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων. Ιουν 2020 https://www.ema.europa.eu/en/medicines/human/EPAR/cervarix#product-information-section
    50. GLOBOCAN 2020_Europe_Incidence,Mortality and Prevelence https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/populations/908-europe-fact-sheets.pdf